André Gide, insan bağlarını ve bireylerin varoluşsal zorluklarını analiz eden ve romanlaştıran bir yazardı. Ancak denemelerinde varlığının fırtınalarını işlerken bazen kendini obur biri olarak göstermiş, bazen de ruhunun gelgitlerini ihtiyaç duymadan anlatmıştır.
Gide’nin dünyayla ilişki kurmasının ve dünyayı anlamanın bir başka yolu da doğayı ve farklı coğrafyaları keşfetmek ve omurgadaki eksik parçaları tamamlamaktı. Mağrip gezisi sırasında aldığı notlar da böyle bir tamamlama arzusunun sonucuydu. Bu anlamda ‘Amyntas-Kuzey Afrika Defterleri’, Gide’nin çöllerde ve insanlığın ortasında dolaşırken hissettiklerinin bir envanteridir.
‘ZAMAN BURADA AKIYOR’
Gide, 1896-1900 yılının ortalarında geçirdiği günlerde, “sıcak altın ışığın kollarında” bazen unutulan bazen de görmezden gelinen, huzur ve sükunet arzusuyla dolaşan, bakan ve gören bir coğrafyayı anlamaya çalışır.
Bu sessizlik Gide’nin kafasında çok önemli bir soru uyandırır: “Şimdiye kadar ne istiyordum, ne derdim vardı?…” Dinginliğin, uyuşukluğun ve tembelliğin coğrafyasında yolculuk ederken, sürülerin ve insanların topallayan yavaş hareketleri yazarın dikkatini çekiyor. dikkat. Dalgınlığının kıyıdaki dalgaların sesiyle dağıldığını görür. Çöl ve denizin yan yana gelmesine biraz şaşkınlıkla baktığında, karanlığın ve ışığın garip dansını keşfeder.
Bir Avrupalının gözünden Kuzey Afrika’yı seyreden yazar, “Burada saat yok ama herkes o kadar işsiz ki başının belaya girmesi imkansız” diyor. Sonra tekrar sorular ve fikirler geliyor: “Şimdiye kadar ne istedim? Ne için çabaladım? Ah! Zamanın dışında, şimdi zamanın dinlendiği bahçeyi biliyorum. Kapalı, durgun kara, Arcadia!.. Dinlenecek yer buldum. Burada tasasız aksiyon her anı kovalamadan topluyor; an durmadan tekrar eder; Saat saatin iki katıdır, gün gündür. Akşam sürüleri meliyor; palmiye ağaçlarının altındaki kavalların müziği; sonsuz tahta güvercin kuşu; -Ey amaçsız, kederli, değişmeyen tabiat- sen şairlerin en nazlısına böyle gülümsüyordun, böyle güleceksin benim dindar gözlerime… Bu gece, yönlendirilen suların bahçeyi kapladığını, serinletmek için serinlettiğini gördüm. bitkilerde susuzluk. Olukta zenci bir çocuk yalınayaktı ve iyi yönetilen sulama sistemini canının istediği gibi yönetiyordu. Kilden havuzları taramak için küçük kapıları açıp kapatıyordu. Her birinden ayrı olan ağacın gövdesine su dökülüyordu. Çatlak oyuklarda, güneş ışığından sararmış ve toprakla ağırlaşmış ılık suların yükseldiğini gördüm. Sonra, en sonunda, taşan, çağlayan su, tepeden tırnağa bir arpayı kapladı…”
Rüzgârlı, sıcak, kumullarla kaplı, kuru ve gölgeli topraklarda, her şeyi durduran, fikirleri harekete geçiren sessizlikte yaşayan Gide, zamanın pürüzsüz yüzeyinin dünyanın üzerine kapanmasını ister. Bir vahanın ötesinde, “Hayat ne kadar şehvetli, ne kadar işe yaramazsa, ölüm o kadar kolay” diyor.
‘GEÇMİŞİ DÜŞÜNEMİYORUM’
Gide’ye kıyasla zamanın yavaş aktığı ve insanların sakin olduğu bu coğrafya, Doğu ile Batı’nın kesişme noktasıdır. Yani Doğu’yu Batı’ya açan limanlar dizisi. Kıyıda ve daha iç kesimlerde, Kuzey Afrika’nın kimliği yazarın dikkatini çekiyor; Beyaz badanalı, pek aydınlık olmayan, yer yer kaosun hüküm sürdüğü çarşılar ve şehir merkezleri… Bu şehirlerde, insana alışmış güvercinlerin bile değiştiremeyeceği durgun bir atmosfer hakimdir.
Amyntas – Kuzey Afrika Defterleri, Andre Gide, Çeviren: Orçun Türkay, 96 sayfa, Yapı Kredi Yayınları, 2022.Gide seyrederken ve nerede duracağını bilmediği çölü çok sevdiğini fark ederken, kendisini ovada yapayalnız hissettiren yürüyüşlerinde “tekdüze uçsuz bucaksızlığın her geçen gün daha çekici bir çeşitlilik kazandığını” görür. diyor. Sonra bu dinginliğin etkisiyle kendi kendine şöyle der: “Hava ne güzel! Gökyüzünde tek bir bulut yok. Deniz sakin; sizi seyahat etmeye davet ediyor. Siroko aniden kesildi. Sıcak ama daha az bunaltıcı. Gölge mavimsi, hafif, hava ışığı kendi içinde taşıyor sanki; çok güzel, neredeyse canlı tüylü; bir gülümseme geliyor. Vahaları düşünüyorum… Yarın gidiyorum. Akşam hurma ağaçları sallandığında ne güzel olacak! Artık geçmişi düşünmeyeceğim…”
Gide, çölün ve çöl çevresinde ve deniz kıyısında inşa edilmiş Kuzey Afrika şehirlerinin eşsiz hikayelerini keşfederken, tarihin ve bugünün yanı sıra, insan ve eserlerin kaynağı olan Kuzey Afrika ile Güney Avrupa’nın bu misyon orada, birleşmişlerdir.
Arapların şiir, kültür, teolojik ve yazılı geleneğini Avrupa’nın tarih bilinciyle yan yana getiren Gide, “coğrafyanın heybetli şiirinin bir mahrumiyetten ibaret olduğunu” düşünür ve yaşamamış olanlara bir uyarıda bulunur. daha önce Kuzey Afrika’ya: “Burayı bilmeyenlerin kafasında öncelikle şu canlanmalı: Hiçlik. . (…) Onun çölde verdiği eğitimle, yani şevkle yetinmeyi, sonra ona karşı durmayı öğrenmeliyiz.”
GENİŞ ALANLAR, DİLEKLER VE YAĞMUR BULUTLARI
Çölün kavurucu sıcağı, zaman zaman deniz kıyısı ve yerel kargaşayla karşı karşıya kalan Gide, gözünde her şeyin eski ve bir önceki seyahatinden daha eski göründüğünü hisseder. Bunu 1900’lerin başında bunaltıcı bir Cezayir gecesinde fark eder.
Gide, gözlerini alamadığı ve “doğrudan yaşam” dediği doğanın her şey gibi ölümü de çağırdığını söylüyor. Vahşinin çağdaşla buluştuğu Kuzey Afrika’da (özellikle Cezayir’de), yazmanın ve yürümenin mümkün olmadığı zamanlarda, düşünmekten ve hiçbir şey söylememekten vazgeçer: Sınırsızlığa, susuzluğa bakar ve sarhoşluk yaşar. Bazen doğanın insanı zorlayan gücüyle karşılaşır ve saatlerce yağan yağmurda kaybolur; gözü, “gökyüzünün ağırlığını taşıyor gibi görünüyor” dediği Atlas Dağları’nın üzerindeki bulutlara sabitlendi. Böyle bir manzara karşısında Mevt, kaygıdan yoksun olduğunu söylediği Arap sanatını düşünür.
Fransızların bakış açısını ve Kuzey Afrika’daki yaşamı karşılaştıran Gide, şehirlerin karmaşası, çölün sakinliği ve meşakkatinin birbirine karıştığı ve hüsranı simgeleyen vahanın ortaya çıktığı bir anda bir Arap’a, “Fransızlar ne gariptir” dedi. her zaman önce çok fazla yer kaplarlar ve sonra onu korumayı başaramazlar. , o zaman İngilizler galip gelecek ”.
Sıcakta dolaşırken doğanın ve kalbinin sesini dinleyen Gide, bir yanda anın tadını çıkarırken, diğer yanda “keşke”lerini listelerken; yokluğun ve varlığın ince çizgilerine bakarak niyetlere dalıyor: “Kusursuz, sağlam yazıyı, güneşin dinginliğini seviyorum. Sabahın tiz müziğinin ardından ovaya bir bitkinliğin çöktüğü, havanın biçilmiş tarlalarda titreştiği ve kavruk karıklarda ardıç kuşunun kanatlarını açtığı bu öğle saatlerini seviyorum. Boğucu ormanın içinden, eğreltiotlarının kokusunu içime çekerek, akşama kadar ormanın kenarına kadar yürüdüm. Memleketimizde akşamın büyüleyici kokusunu, çimen yığınlarının gölgesini, günbatımında denizin üzerinde yükselen, ovayı yayıp nemlendiren, gece olmadan havaya ani bir serinlik veren pusu seviyorum. Daha ne istiyorsun doymak bilmeyen yürek, yorulmayan yürek?”
Zaman zaman aynı yerleri tekrar tekrar ziyaret eden Gide, defterlerine hem kendisindeki hem de Kuzey Afrika’daki farklılıkları not etti. Yazar, gece ve gündüz, çöl ve vahalar, sıcak ve yağmurla karşılaştığı bu yolculukta “çölün uçsuz bucaksız boşluğunun insana detayları sevmeyi öğrettiğini” bir kez daha anlıyor. ‘Amyntas-Kuzey Afrika Defterleri’ bu ve diğer derslerle doludur.
